Khám phá nét đẹp qua những câu ca dao về Tết Nguyên Đán
Ca dao về Tết Nguyên Đán là những lời thơ mộc mạc mà sâu lắng, phản ánh không khí sum họp, niềm vui và nét đẹp văn hóa truyền thống của người Việt mỗi độ xuân về. Qua từng câu chữ, ta như được trở về với những ngày Tết xưa, nơi tiếng trống hội rộn ràng, bánh chưng xanh, cành đào thắm và tình thân thấm đượm trong từng nếp nhà.
Tết Nguyên Đán trong văn hóa người Việt
Tết Nguyên Đán, hay còn gọi là Tết cổ truyền, là dịp lễ trọng đại nhất trong năm của người Việt Nam. Đây là thời điểm đánh dấu sự khởi đầu của một năm mới theo lịch âm, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc và thể hiện nét đẹp truyền thống văn hóa lâu đời.
Tết không chỉ là ngày để sum họp gia đình, thờ cúng tổ tiên mà còn là dịp để mọi người gửi gắm những lời chúc may mắn, hạnh phúc và tài lộc cho một năm mới an lành.
Trong những ngày Tết, người Việt thường chuẩn bị mâm cỗ đầy đủ với các món ăn truyền thống như bánh chưng, bánh tét, giò lụa, mứt Tết… Đây đều là những biểu tượng của sự no đủ, ấm no và sự gắn kết gia đình. Việc thờ cúng tổ tiên trong dịp Tết thể hiện lòng biết ơn và tôn kính với ông bà, tổ tiên, cầu mong sự che chở, phù hộ cho con cháu.
Tết Nguyên Đán còn là dịp để mọi người đi chúc Tết, lì xì trẻ nhỏ và trao nhau những lời chúc tốt đẹp. Những phong tục này không chỉ mang ý nghĩa tinh thần mà còn góp phần thắt chặt mối quan hệ cộng đồng, tạo nên không khí vui tươi, đầm ấm đầu năm.
Văn học dân gian, đặc biệt là ca dao, cũng phản ánh sâu sắc ý nghĩa của Tết Nguyên Đán trong đời sống người Việt. Ca dao về Tết thường ca ngợi sự sum vầy, lòng thành kính với tổ tiên và niềm hy vọng về một năm mới thịnh vượng.
Những câu ca dao không chỉ là lời nhắc nhở về các phong tục tập quán mà còn truyền tải tình cảm, tâm tư của người Việt qua các thế hệ, giúp gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc.
Ca dao về Tết Nguyên Đán
Trong kho tàng ca dao dân gian, Tết được khắc họa sống động qua những câu ca ngợi vẻ đẹp của mùa xuân, tình cảm gia đình và nét đẹp lễ hội đặc trưng, giúp giữ gìn và truyền tải giá trị văn hóa qua bao thế hệ.
1/
Rủ nhau đi đánh bài chòi
Để cho con khóc đến lòi rún ra.
Câu ca dao phản ánh cảnh mọi người tụ tập vui chơi đánh bài chòi (một trò chơi dân gian phổ biến ngày Tết) mà bỏ mặc con trẻ khóc thét, thể hiện sự hồn nhiên, náo nhiệt của ngày Tết nhưng cũng nhắc nhở không nên quên chăm sóc con cái.
2/
Một năm là mấy tháng xuân
Ăn chơi cho thỏa phong trần ai ơi.
Tục ngữ nhấn mạnh rằng trong một năm chỉ có vài tháng xuân đẹp, nên hãy tận hưởng, vui chơi thoải mái trong khoảng thời gian ngắn ngủi này, tránh sống gò bó, khổ cực.
3/
Thừa tiền mua pháo đốt chơi
Pháo nổ lên trời, tiền vứt xuống ao.
Câu này cảnh báo việc tiêu xài phung phí tiền của để đốt pháo trong dịp Tết, coi như vứt tiền xuống ao, không đem lại lợi ích thiết thực.
>>>Mời bạn xem thêm: Tình quê xứ biển trong những câu ca dao về Phú Yên
4/
Thừa con gả cho hàng tờ
Đến ba mươi Tết phất phơ ngoài đường.
Ca dao nói về việc một cô gái trẻ được gả cho một người có gia cảnh tầm thường (hàng tờ), đến Tết vẫn còn đi lại lêu nghêu ngoài đường, không có chỗ đứng vững chắc trong gia đình, ám chỉ cuộc sống khó khăn, chưa ổn định.
5/
Tháng giêng là tháng ăn chơi,
Tháng hai trồng đậu, trồng khoai, trồng cà…
Câu ca dao mô tả tháng giêng là thời gian để vui chơi, đón Tết, còn tháng hai là bắt đầu công việc đồng áng, trồng trọt chuẩn bị cho vụ mùa.
6/
Tháng Giêng ăn Tết ở nhà
Quê hương làng xóm, ông bà tổ tiên.
Thể hiện truyền thống sum họp gia đình, ăn Tết tại quê nhà bên ông bà, tổ tiên để thể hiện lòng thành kính và gắn bó với cội nguồn.
7/
Hễ ai mà nói dối ai,
Thì mồng một Tết, Ba Giai đến nhà.
Đây là câu đùa vui nhắc nhở không nên nói dối, vì “Ba Giai” – một nhân vật dân gian nổi tiếng tinh quái sẽ đến bắt lỗi, phản ánh sự nghiêm túc về đạo đức trong ngày đầu năm.
8/
Anh ai anh tính đi mô
Tôi đi chợ Tết mua khô cá thiều.
Câu ca dao nói về chuẩn bị Tết, việc đi chợ mua sắm những món đặc sản như cá khô thiều, biểu hiện sự chu đáo và háo hức của mọi người trong dịp Tết.
9/
Dù ai buôn bán nơi đâu
Nhớ đến ngày Tết rủ nhau mà về.
Nhấn mạnh truyền thống sum họp gia đình vào dịp Tết dù có đi xa, làm ăn ở nơi nào cũng đều hướng về quê hương, nhớ ngày đoàn viên.
10/
Em nhờ anh chị ở nhà
Trông nom giỗ Tết ông bà hàng năm.
Câu này nói về sự nhờ cậy người thân ở lại trông nom, giữ gìn việc thờ cúng tổ tiên, giỗ Tết mỗi năm – thể hiện lòng thành kính và trách nhiệm gia đình.
11/
Một Tết chưa đủ sạch nhà, phải nhiều cái Tết mới là no nê
Tết Trần, Tết Lý, Tết Lê, hơn trăm cái Tết, ai chê Tết nào.
Tục ngữ này nói về quan niệm ngày Tết không chỉ là một ngày mà còn có nhiều dịp Tết khác nhau trong năm (theo tên các triều đại), ý nói rằng niềm vui và sự no đủ cần được kéo dài và không ai có thể chê bai dịp Tết nào.
12/
Tết chẳng riêng ai, Tết mọi nhà
Quê hương, làng xóm, ông bà, tổ tiên.
Nhấn mạnh rằng Tết là ngày hội chung của mọi người, mọi nhà, mang ý nghĩa gắn kết cộng đồng, quê hương và truyền thống tổ tiên.
13/
Mưa xuân lác đác vườn đào,
Công anh đắp đất, ngăn rào vườn hoa.
Ai làm gió táp mưa sa,
Cho cây anh đổ, cho hoa anh tàn.
Câu ca dao thể hiện sự quan tâm bảo vệ vườn đào (biểu tượng Tết) khỏi những tác động xấu của thiên nhiên, ẩn dụ cho sự gìn giữ, chăm sóc cái đẹp, sự nghiệp và hạnh phúc trong cuộc sống.
14/
Nhớ xưa trả nợ ba đời
Chiều ba mươi Tết mẹ ngồi nhìn con
Gánh cực mà đổ lên non
Còng lưng mà chạy cực còn chạy theo
Chừ đây hết cực hết nghèo
Vui theo ra ruộng nhàn theo về nhà.
Ca dao phản ánh cuộc sống khó khăn, lam lũ của mẹ cha qua nhiều đời, gánh nặng cơm áo gạo tiền trên vai, và niềm vui khi đến Tết, mọi khó khăn dường như lùi lại, người ta được nghỉ ngơi, sum họp gia đình trong niềm vui thanh thản, no ấm.
Ca dao, tục ngữ về phong tục ngày Tết
Ca dao, tục ngữ về phong tục ngày Tết là kho tàng quý giá phản ánh đời sống, tập quán và tâm hồn người Việt trong những ngày đầu năm. Qua những câu ca ngắn gọn, dễ nhớ, dân gian truyền tải những giá trị văn hóa, bài học nhân sinh và niềm vui sum họp gia đình, góp phần giữ gìn nét đẹp truyền thống Tết Nguyên Đán.
1/
Tháng Giêng ăn nghiêng bồ thóc
Hội làng mình vang tiếng chiêng khua.
Tháng Giêng là tháng của lễ hội, là mùa thu hoạch bội thu thóc lúa. Tiếng chiêng khua thể hiện không khí rộn ràng, vui tươi của các hội làng truyền thống trong dịp đầu năm mới.
2/
Thế gian một vợ một chồng
Chẳng như vua bếp hai ông một bà.
Câu ca dao châm biếm tục lệ vua bếp (vua đầu bếp của triều đình) có quan hệ với cả hai ông bà chủ bếp, thể hiện sự bất công hay sự không bình thường trong xã hội, trái với lẽ thường “một vợ một chồng”.
3/
Mồng chín vía Trời
Mồng mười vía Đất
Nhắc đến những ngày vía quan trọng trong tháng Giêng theo tín ngưỡng dân gian, ngày mồng 9 vía Trời, ngày mồng 10 vía Đất, là những ngày linh thiêng cần làm lễ cầu xin bình an, may mắn.
>>>Tiếp nối nội dung đang đọc: Top câu ca dao về lũ lụt phản ánh đời sống người xưa
4/
Mồng một thì ở nhà cha
Mồng hai nhà vợ, mồng ba nhà thầy.
Ca dao thể hiện tục lệ thăm viếng trong ba ngày đầu năm mới: ngày mồng một ở nhà cha mẹ đẻ, mồng hai về nhà vợ, mồng ba thăm thầy cô, thể hiện sự tôn kính và gắn kết gia đình, xã hội.
5/
Cu kêu ba tiếng cu kêu
Cho mau đến Tết dựng nêu ăn chè
Dựng nêu thì dựng đầu hè
Để sân gieo cải, vãi mè mà ăn.
Tiếng cu kêu báo hiệu Tết sắp đến, lúc đó người ta sẽ dựng cây nêu đầu hè để đón năm mới, gieo trồng vụ mùa mới, thể hiện vòng tuần hoàn thiên nhiên và con người.
6/
Mồng một chơi cửa, chơi nhà
Mồng hai chơi xóm, mồng ba chơi đình
Mồng bốn chơi chợ Quả Linh
Mồng năm chợ Trình, mùng sáu non Côi
Qua ngày mồng bảy nghỉ ngơi
Bước sang mồng tám đi chơi chợ Viềng
Chợ Viềng năm có một phiên
Cái nón em đội cũng tiền anh mua.
Mô tả tục lệ đi chơi, thăm hỏi từ ngày mồng một đến mồng tám Tết, đến các nơi như cửa nhà, xóm làng, đình chùa, chợ quê... Chợ Viềng nổi tiếng với phiên chợ độc nhất năm, nơi có thể mua được nhiều thứ quý giá, trong đó có cả tình yêu.
7/
Ba mươi anh không đi Tết
Rạng ngày mồng Một, anh không đi đến lạy bàn thờ
Hiếu trung mô nữa mà biểu em chờ uổng công
Hôm Ba mươi anh mắc lo việc họ
Sáng mồng Một anh bận việc làng
Ông bà bên anh cũng bỏ huống chi bên nàng, nàng ơi!
Câu ca dao nói về sự giận dỗi vì người thân không về ăn Tết hoặc không thực hiện nghi thức thờ cúng đúng lúc, thể hiện sự quan trọng của lễ Tết trong duy trì tình cảm gia đình.
8/
Tháng giêng ăn Tết ở nhà
Tháng hai cờ bạc, tháng ba hội hè
Tháng tư đong đậu nấu chè
Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng năm
Tháng sáu buôn nhãn bán trâm
Tháng bảy ngày rằm, xá tội vong nhân
Tháng tám chơi đèn kéo quân
Trở về tháng chín chung chân buôn hồng
Tháng mười buôn thóc, bán bông
Tháng một tháng chạp nên công hoàn thành.
Đây là câu tục ngữ mô tả vòng tuần hoàn các hoạt động trong năm theo từng tháng của người Việt, từ ăn Tết tháng Giêng, hội hè, mùa vụ, lễ cúng, đến công việc buôn bán và hoàn tất công việc cuối năm.
Những câu ca dao về Tết Nguyên Đán không chỉ là di sản văn hóa tinh thần mà còn là sợi dây kết nối các thế hệ, nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc. Dù thời gian có trôi, những giá trị ấy vẫn luôn bền vững, nhắc nhở ta gìn giữ truyền thống và trân trọng từng khoảnh khắc đoàn viên trong ngày Tết Việt.
