Bài thơ Đèo Cả cùng vẻ đẹp hiện thực trong kháng chiến
Trong dòng thơ kháng chiến Việt Nam, “Đèo Cả” của Hữu Loan là một tác phẩm nổi bật bởi sự hòa quyện tinh tế giữa chất hiện thực và trữ tình. Qua hình ảnh thiên nhiên hùng vĩ, bài thơ bộc lộ tâm hồn nhạy cảm, lãng mạn của người lính thi sĩ.
Nội dung bài thơ Đèo Cả
ĐÈO CẢ
Đèo Cả!
Đèo Cả!
Núi cao ngút!
Mây trời Ai Lao
Sầu đại dương*
Dặm về heo hút
Đá Bia mù sương
Dưới cây
bên suối độc
Cheo leo chòi canh
như biên cương
Tóc râu
trùm vai rộng
Không nhận ra
người làng
Ngày thâu
vượn hú
Đêm canh
gặp hùm lang thang...
Gian nguy
lòng không nhạt
Căm thù
trăm năm xa
Máu thiêng
sôi dào dạt
Từ nguồn thiêng
ông cha
(…) Nhớ lần thăm Đèo Cả
hậu phương từ rất xa
Ăn với nhau bữa heo rừng
công thui chấm muối
Trên sạp cây rừng
ngủ chung
nửa tối
Biệt nhau
đèo heo
canh gà
Nhưng Đèo Cả
vẫn đứng vững
Đèo Cả Nam
máu giặc
mấy
lần
nắng
khô
Sau mỗi lần thắng
Những người trấn Đèo Cả
Về bên suối đánh cờ
Người hái cam rừng
ăn nheo mắt
Người vá áo
thiếu kim
mài sắt
Người đập mảnh chai
vểnh cằm
cạo râu
Suối mang bóng người
soi
những
về
đâu?
Đôi nét về tác giả Hữu Loan
Hữu Loan tên đầy đủ là Nguyễn Hữu Loan; Bút danh: Hữu Loan, sinh ngày 2 tháng 4 năm 1916 (theo lý lịch, còn có thông tin ông sinh năm 1914) tại quê ở làng Vân Hoàn, xã Nga Lĩnh (nay là xã Nga Phượng), huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa.
Ông học thành chung ở Thanh Hóa, sau đó đi dạy học và tham gia Mặt trận Bình dân năm 1936, tham gia Việt Minh ở thị xã Thanh Hóa (nay là thành phố Thanh Hóa).
Năm 1943, ông về gây dựng phong trào Việt Minh ở quê và khi cuộc Cách mạng Tháng Tám nổ ra, ông làm Phó Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa huyện Nga Sơn. Trước năm 1945, ông đã từng là cộng tác viên trên các tập san Văn học, xuất bản tại Hà Nội.
Sau Cách mạng tháng Tám, ông được cử làm Ủy viên Văn hóa trong Ủy ban hành chính lâm thời tỉnh Thanh Hóa, phụ trách các ty: Giáo dục, Thông tin, Thương chính và Công chính. Trong kháng chiến chống Pháp, Hữu Loan tham gia quân đội Nhân dân Việt Nam, phục vụ trong Đại đoàn 304.
>>> Tham khảo thêm: Bài thơ Đôi bờ của Quang Dũng và nỗi nhớ thời chinh chiến
Ý nghĩa của bài thơ Đèo Cả
Bài thơ “Đèo Cả” của Hữu Loan là một thi phẩm đặc sắc thể hiện tinh thần kiên cường, lạc quan và tình đồng đội sâu sắc của những người lính trong kháng chiến chống Pháp. Qua hình ảnh thiên nhiên hiểm trở và khắc nghiệt của đèo Cả – nơi được ví như biên giới giữa sự sống và cái chết – Hữu Loan đã khắc họa sinh động:
Hình ảnh thiên nhiên khắc nghiệt – hiện thực chiến trường
Đèo Cả hiện lên với núi cao, suối độc, vượn hú, hùm lang thang – những yếu tố thể hiện sự hoang vu, hiểm trở và đầy nguy hiểm. Điều này phản ánh hoàn cảnh chiến đấu gian khổ của bộ đội trong kháng chiến chống Pháp, nơi người lính phải đối mặt không chỉ với quân thù mà còn với thiên nhiên dữ dội.
Tinh thần chiến đấu kiên cường, không lùi bước
Dù “gian nguy”, nhưng “lòng không nhạt” – câu thơ nhấn mạnh bản lĩnh vững vàng của người lính, không chùn bước trước thử thách. Máu thiêng ông cha chảy trong huyết quản – thể hiện sự tiếp nối truyền thống yêu nước, ý chí không khuất phục.
Tình đồng chí, tình người chân thành và mộc mạc
Những hình ảnh như ăn heo rừng chấm muối, ngủ chung sạp cây, vá áo không kim, cạo râu bằng mảnh chai... gợi lên tình cảm đồng đội gắn bó giữa gian lao. Dù thiếu thốn vật chất, họ vẫn sống đẹp, sống vui, sống lạc quan – tinh thần lạc quan chiến đấu là sức mạnh lớn trong cuộc kháng chiến.
Hình ảnh chiến thắng và cuộc sống trở lại bình dị
Sau chiến thắng, người lính “về bên suối đánh cờ”, “hái cam rừng”, “vá áo” – không chỉ là hồi phục sau chiến đấu mà còn là khát vọng sống bình thường, yên bình của người lính. Câu hỏi cuối: “Suối mang bóng người soi những về đâu?” mở ra chiều sâu triết lý, gợi suy tư về tương lai, số phận người lính sau chiến tranh.
>>> Tham khảo thêm: Bài thơ Đãi cát tìm vàng - Bài thơ đầy triết lý sống
Bài thơ “Đèo Cả” làm nổi bật nét riêng của Hữu Loan – một nhà thơ biết cảm nhận cái đẹp giữa gian khổ. Với sự dung hòa giữa chất trữ tình và hiện thực, tác phẩm mãi là tiếng nói dịu dàng giữa những năm tháng khốc liệt của dân tộc.
