Bài thơ Chiều hôm nhớ nhà (Bà Huyện Thanh Quan) - Phân tích tác giả tác phẩm
Giữa không gian bảng lảng của buổi chiều tà, lòng người càng thêm thổn thức khi đọc bài thơ Chiều hôm nhớ nhà. Những câu chữ đầy tinh tế và ý vị cổ kính như đưa người đọc về một thời gian xưa cũ, thấm đẫm nỗi buồn xa xứ.
Nội dung bài thơ Chiều hôm nhớ nhà
Chiều hôm nhớ nhà
Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn.
Gác mái ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng mục tử lại cô thôn.
Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn.
Kẻ chốn chương đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn.
Đôi nét về tác giả Bà Huyện Thanh Quan
Bà Huyện Thanh Quan (1805-1848), tên thật là Nguyễn Thị Hinh, quê ở Nghi Tàm, Hà Nội, là một trong những nhà thơ nữ tiêu biểu của văn học Việt Nam thời trung đại. Bà nổi tiếng với phong cách thơ trang nhã, sâu lắng, giàu cảm xúc và tư tưởng hoài cổ.
Cuộc đời và sự nghiệp:
- Bà sống trong giai đoạn xã hội phong kiến Việt Nam bắt đầu suy tàn, với nhiều biến động về chính trị, xã hội.
- Tác phẩm của Bà Huyện Thanh Quan thường miêu tả thiên nhiên, con người qua lăng kính hoài niệm, chất chứa nỗi buồn trước sự thay đổi của thời cuộc.
Phong cách sáng tác:
- Giọng điệu buồn thương, hoài cổ: Thơ của bà thường mang âm hưởng trầm buồn, thể hiện tâm trạng nhớ quê, nhớ nhà và sự tiếc nuối quá khứ.
- Ngôn ngữ trang nhã, tinh tế: Tác phẩm của bà sử dụng từ ngữ tao nhã, giàu hình ảnh và ý nghĩa.
- Kỹ thuật thơ luật Đường: Bà Huyện Thanh Quan là một trong những nhà thơ nổi tiếng với khả năng sử dụng thơ Đường luật nhuần nhuyễn, thể hiện qua những tác phẩm như Qua Đèo Ngang, Chiều Hôm Nhớ Nhà.
Đôi nét về tác phẩm Chiều hôm nhớ nhà
- Hoàn Cảnh sáng tác
Bài thơ Chiều Hôm Nhớ Nhà được sáng tác trong bối cảnh Bà Huyện Thanh Quan phải rời xa quê hương để theo chồng làm quan ở nơi đất khách. Đây là khoảng thời gian bà sống xa gia đình, bạn bè và cảnh vật quen thuộc của quê hương, khiến bà luôn mang nỗi nhớ nhà da diết.
- Bố cục: gồm 4 phần
Phần 1: Hai câu đề: Cảnh chiều tà nơi xóm núi.
Phần 2: Hai câu thực: Cảnh sinh hoạt của con người.
Phần 3: Hai câu luận: Nỗi niềm tâm sự của nhân vật trữ tình.
Phần 4: Hai câu kết: Tâm trạng buồn thương da diết.
- Giá trị nội dung
Tâm trạng nhớ nhà và yêu nước: Bài thơ thể hiện tâm trạng hoài cổ và nuối tiếc của tác giả khi sống trong cung đình xa quê hương.
Gia đình và quê hương: Bài thơ thể hiện giá trị gia đình và quê hương, đặc biệt trong bối cảnh mối quan hệ gắn liền lòng lẻo hiện nay.
Tình yêu thương và lòng nhân ái: Bài thơ mang thông điệp về tình yêu thương và lòng nhân ái, góp phần tạo nên giá trị tinh thần nhân bản, cao quý của gia đình.
- Giá trị nghệ thuật
Thể thơ và cấu trúc: Bài thơ được viết theo thể thơ Đường luật, gồm bốn câu, mỗi câu bảy chữ, theo niêm sự cân đối và nhất quán trong cấu trúc.
Nghệ thuật tả cảnh: Bài thơ sử dụng nghệ thuật tả cảnh để tái hiện hình ảnh quê hương và toát nên sự sống động, gợi nhớ trong lòng người đọc.
Cách diễn đạt nghệ thuật: Bài thơ sử dụng chơi chữ và đối ngữ tạo nên sự mới lạ và sâu sắc trong cách diễn đạt, làm tăng tính thẩm mỹ của bài thơ.
>>> Tham khảo thêm: Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ (Minh Huệ) - Phân tích tác giả tác phẩm
Dàn ý phân tích tác phẩm Chiều hôm nhớ nhà
Mở bài
- Giới thiệu về tác giả Bà Huyện Thanh Quan: Một trong những nhà thơ nữ tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, nổi tiếng với giọng thơ trang nhã, hoài cổ, đượm buồn.
- Giới thiệu bài thơ “Chiều hôm nhớ nhà”: Là một trong những bài thơ tiêu biểu của bà, thể hiện nỗi nhớ nhà da diết, tâm trạng cô đơn, lẻ loi của người lữ khách giữa thiên nhiên rộng lớn.
Thân bài
- Khái quát về bài thơ
- Thể loại: Thất ngôn bát cú Đường luật.
- Hoàn cảnh sáng tác: Viết trong một buổi chiều trên hành trình xa quê, thể hiện tâm trạng cô đơn, nhớ nhà của tác giả.
- Giá trị nội dung: Bài thơ vừa khắc họa bức tranh thiên nhiên buổi chiều tà, vừa bộc lộ tâm trạng buồn man mác, nhớ quê hương da diết của người xa xứ.
- Giá trị nghệ thuật: Ngôn từ trang nhã, hình ảnh gợi cảm, sử dụng nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đặc sắc.
- Phân tích chi tiết bài thơ
- Hai câu đề: Không gian rộng lớn, thời gian gợi buồn
Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn
+ “Trời chiều” và “bóng hoàng hôn”: Thời điểm giao thoa giữa ngày và đêm, gợi nỗi buồn, sự cô đơn, lẻ loi.
+ “Bảng lảng”: Từ láy giàu tính tượng hình, diễn tả trạng thái mờ ảo, nhập nhòe của cảnh vật.
+ Âm thanh trong không gian: Tiếng ốc (kèn) và tiếng trống dồn tạo nên sự đối lập giữa xa và gần, gợi cảm giác xa xôi, vời vợi, làm nỗi nhớ nhà càng thêm da diết.
- Hai câu thực: Cảnh vật hiu quạnh, cô đơn
"Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn".
Hình ảnh con người trong bức tranh chiều tà:
+ Ngư ông gác mái chèo: Gợi hình ảnh người dân chài nghỉ ngơi sau một ngày làm việc, tạo cảm giác bình dị.
+ Mục tử (người chăn trâu) gõ sừng: Tiếng gõ sừng thay cho tiếng sáo, gợi sự lặng lẽ, đơn côi.
+ Hai câu thơ sử dụng thủ pháp tả cảnh ngụ tình: Cảnh thiên nhiên tuy có người nhưng vẫn tĩnh lặng, hiu quạnh, phản ánh tâm trạng cô đơn của tác giả.
- Hai câu luận: Không gian núi non hoang vắng
"Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn".
+ “Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi”: Hình ảnh cánh chim mệt mỏi trong chiều muộn gợi lên sự xa xôi, cô độc.
+ “Dặm liễu sương sa khách bước dồn”:
+ Cây liễu thường gợi buồn, kết hợp với sương sa tạo nên khung cảnh nhạt nhòa, lạnh lẽo.
+ “Khách bước dồn”: Hình ảnh người lữ khách vội vã bước đi trong sương chiều, như muốn nhanh chóng trở về nhà nhưng vẫn xa vời vợi.
=> Hai câu thơ thể hiện tâm trạng mệt mỏi, nỗi cô đơn và nỗi nhớ nhà tha thiết của tác giả.
- Hai câu kết: Nỗi nhớ nhà da diết
"Kẻ chốn Chương Đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn".
+ “Kẻ chốn Chương Đài”: Nhắc đến điển tích về người con gái đợi chờ người yêu, gợi cảm giác chờ mong, xa cách.
+ “Người lữ thứ”: Chỉ tác giả – người xa quê, cô đơn trên hành trình phiêu bạt.
+ “Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn”: Câu hỏi tu từ diễn tả sự cô đơn tột cùng, không có ai để sẻ chia tâm tư, nỗi nhớ quê hương càng thêm sâu đậm.
=> Kết luận: Hai câu thơ kết đọng lại nỗi buồn xa xứ, nhớ nhà da diết, đồng thời thể hiện tâm trạng chung của nhiều người xa quê thời bấy giờ.
Kết bài
- Khẳng định lại giá trị nội dung: Bài thơ vừa vẽ nên một bức tranh thiên nhiên buổi chiều buồn, vừa thể hiện nỗi nhớ nhà, nỗi cô đơn của người lữ khách xa quê.
- Giá trị nghệ thuật: Sử dụng hình ảnh giàu tính biểu cảm, nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đặc sắc, kết hợp điển tích điển cố.
- Ý nghĩa thời đại: Dù được sáng tác từ thế kỷ XIX, nhưng bài thơ vẫn mang giá trị sâu sắc về tâm trạng hoài cổ, nỗi nhớ nhà mà ai cũng có thể đồng cảm.
>>> Tham khảo thêm: Bài thơ Thương vợ (Tú Xương) - Phân tích tác giả tác phẩm
Với ngôn ngữ cổ kính, trau chuốt và cảm xúc chân thành, Chiều hôm nhớ nhà khắc họa thành công hình ảnh người phụ nữ trí thức giữa bối cảnh lịch sử đầy biến động, luôn canh cánh trong tim một nỗi nhớ quê hương.