Bài thơ về 24 tiết khí thể hiện vẻ đẹp thiên nhiên bốn mùa

24 tiết khí không chỉ là dấu mốc tự nhiên đánh dấu sự chuyển đổi bốn mùa mà còn là nguồn cảm hứng vô tận cho nhiều tác phẩm thơ ca. Qua bài thơ về 24 tiết khí, vẻ đẹp đất trời và văn hóa truyền thống được khắc họa sống động, sâu sắc.

Bài thơ về các tiết khí mùa thu

Mùa thu gồm sáu tiết khí rõ ràng, từ Lập Thu đến Sương Giáng, đánh dấu bước chuyển của thiên nhiên. Mỗi tiết khí như một dấu ấn riêng biệt trong chu trình thời tiết. Giống như mùa hạ, mùa thu cũng được thể hiện qua sáu bài thơ tinh tế. Những vần thơ ấy ghi lại khoảnh khắc đổi thay của đất trời, mượn hình ảnh để cảm nhận mùa thu sâu sắc.

Bài thơ tiết khí Lập Thu 

Bất kỳ chu hạ tận,

Lương xuý ám nghênh thu.

Thiên Hán thành kiều thước,

Tinh nga hội ngọc lâu.

Hàn thanh huyên nhĩ ngoại,

Bạch lộ trích lâm đầu.

Nhất diệp kinh tâm tự,

Hà như đắc bất sầu.

dịch thơ:

Thấm thoát tàn mùa hạ,

Gió mát thu đến rồi.

Cầu tiên đà bắc nhịp,

Đưa người tiên sang chơi.

Ve sầu kêu gắng gỏi,

Rừng sớm ngàn sương rơi.

Chiếc lá đầu kinh động,

Mảnh hồn thu rã rời.

Ý nghĩa bài thơ tiết lập thu và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết lập thu miêu tả rõ những dấu hiệu báo hiệu sự chuyển mình từ mùa hè sang mùa thu như "gió thu dịu mát", "tiếng ve sầu lặng dần", "rừng phủ sương sớm"... Những hình ảnh này biểu thị cho sự giao mùa, khi mùa hạ dần kết thúc và mùa thu đang cận kề.
• Vào tiết lập thu, thời tiết trở nên dễ chịu, mát mẻ và ổn định hơn sau những ngày hè nóng bức, do đó đây là thời điểm lý tưởng để cơ thể hồi phục và lấy lại sức khỏe. Bên cạnh đó, mỗi khi bước sang một mùa mới, người ta thường chú trọng đến việc bắt đầu những công việc mới, coi đây là dịp thích hợp để khởi đầu thuận lợi.

Bài thơ tiết khí Xử Thử

Hướng lai ưng tế điểu,

Tiệm giác Bạch Tàng thâm.

Diệp há không kinh xuý,

Thiên cao bất kiến tâm.

Khí thu hoà thử thục,

Phong tĩnh thảo trùng ngâm.

Hoãn chước tôn trung tửu

Dung điều tất thượng cầm.

dịch thơ:

Mùa chim ưng săn bắt,

Đồng bãi oà khí thu.

Lá cây e niềm gió,

Trời xanh sao vô tình.

Nắng hanh lúa mau chín,

Gió se lời dế giun.

Rượu rót vừa lưng chén,

Lặng so mấy dây huyền.

Ý nghĩa bài thơ tiết xử thử và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết xử thử đề cập đến những dấu hiệu rõ rệt báo hiệu sự chuyển biến trong mùa thu như "lá cây rung rinh trước gió", "nắng hanh vàng trên đồng lúa chín", "gió lạnh nhẹ se se"... Những hình ảnh này cho thấy cảnh vật đã thay đổi nhiều so với những ngày đầu của mùa thu.
• Khi tiết xử thử đến, các loài động vật bắt đầu tích trữ thức ăn để duy trì nhiệt độ cơ thể trong những ngày lạnh hơn sắp tới. Tương tự, nhiều loài thực vật cũng có sự thích nghi, chẳng hạn như xương rồng biến đổi lá thành gai nhằm giữ nước tốt hơn. Đây cũng là thời điểm quan trọng khi vụ mùa lúa cuối năm đang dần chín muồi và chuẩn bị thu hoạch.

Bài thơ tiết khí Bạch Lộ 

Lộ triêm sơ thảo bạch,

Thiên khí chuyển thanh cao.

Diệp há hoà thu xuý,

Kinh khan lưỡng mấn mao.

Dưỡng tu nhân dã điểu,

Vi khách ngạc bồng hao.

Hỏa cấp thu điền chủng,

Thần hôn mạc từ lao.

dịch thơ:

Rau cỏ đầm sương trắng,

Trời quang toàn mây xanh.

Gió reo hoà lá rụng,

Tóc mai thưa bạc dần. 

Chim siêng lo ngày đói,

Khách vụng mặc bồng bay.

Kíp mau tay liềm hái,

Mùa màng đâu mấy ngày.

Ý nghĩa bài thơ tiết bạch lộ và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết bạch lộ thể hiện những dấu hiệu mùa thu ngày càng rõ nét như "cỏ cây ướt đẫm sương sớm", "chim chóc tích cực kiếm mồi", "lá cây bắt đầu rơi rụng"... Những hình ảnh này phản ánh sự chuyển biến rõ ràng của thiên nhiên khi mùa thu đã sâu hơn.
• Vào thời điểm tiết bạch lộ, các loài động vật bắt đầu chuẩn bị chốn trú ẩn để đối phó với mùa đông sắp tới. Đồng thời, con người cũng chú trọng hơn đến việc bảo vệ sức khỏe và tăng cường dinh dưỡng để nâng cao sức đề kháng trong giai đoạn này.

Bài thơ tiết khí Thu Phân 

Cầm đàn Nam Lữ điệu,

Phong sắc dĩ cao thanh.

Vân tán phiêu diêu ảnh,

Lôi thu chấn nộ thanh.

Càn khôn năng tĩnh túc,

Hàn thử hỉ quân bình.

Hốt kiến tân lai nhạn,

Nhân tâm cảm bất kinh?

dịch thơ:

Đàn sang bài Nam Lữ,

Vi vút gió cao vời.

Áo trời mây mỏng mảnh,

Sấm nhà trời im hơi.

Bốn phương bình tĩnh lạ,

Ấm lạnh cũng thuận hoà.

Ai điềm nhiên vững dạ,

Nhạn đầu mùa bay qua?

Ý nghĩa bài thơ tiết thu phân và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết thu phân mô tả những dấu hiệu đặc trưng giữa mùa thu như trời không còn mưa giông, chim nhạn bắt đầu bay về phương Nam, không khí trở nên dịu dàng và dễ chịu hơn.
• Trong khoảng thời gian này, nhiều quốc gia châu Á tổ chức lễ hội Trung Thu – dịp để gia đình sum họp, quây quần bên nhau. Đồng thời, tiết thu phân còn đánh dấu mốc giữa năm, là lúc nhìn lại nửa chặng đường lao động và cố gắng đã trải qua.

Bài thơ tiết khí Hàn Lộ 

Hàn lộ kinh thu vãn,

Triêu khan cúc tiệm hoàng.

Thiên gia phong tảo diệp,

Vạn lý nhạn tuỳ dương.

Hoá cáp bi quần điểu,

Thu điền uý tảo sương.

Nhân tri tùng bách chí,

Đông hạ sắc thương thương.

dịch thơ:

Hàn lộ thu sắp muộn,

Hoa cúc sắc phô vàng.

Gió quê đùa lá rụng,

Nhạn phương trời bay ngang.

Hoá sò, chim đồng vắng,

Mùa màng lo sương hàn.

Sánh sao cùng tùng bách,

Hồn bốn mùa kiên trinh.

Ý nghĩa bài thơ tiết Hàn Lộ và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Hàn Lộ miêu tả những dấu hiệu đặc trưng như "hoa cúc bung nở", "mùa màng lo ngại sương giá", "lá cây bắt đầu rơi rụng"... Những hình ảnh này báo hiệu không khí lạnh đang dần tràn về.
• Trong giai đoạn tiết Hàn Lộ, con người cần chú ý giữ ấm cơ thể, đồng thời bảo vệ cây trồng và chăm sóc vật nuôi cẩn thận để ứng phó với sự biến đổi nhiệt độ thất thường của thời tiết.

Bài thơ tiết khí Sương Giáng

Phong quyển thanh vân tận,

Không thiên vạn lý sương.

Dã sài tiên tế nguyệt,

Tiên cúc ngộ trùng dương.

Thu sắc bi sơ mộc

Hồng minh ức cố hương.

Thuỳ tri nhất tôn tửu,

Năng sử bách thu vong.

dịch thơ:

Gió bạt mây cao tít,

Đất thảm sương phủ dày.

Sói đồng hoang bóng nguyệt,

Trùng dương cúc lạnh vầy.

Ý thu cây trút lá,

Tiếng hồng vọng tình quê.

Góc trời nhờ chung rượu,

Hòng khuây niềm ủ ê.

Ý nghĩa bài thơ tiết Sương Giáng và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Sương Giáng miêu tả những dấu hiệu đặc trưng như "sương dày phủ kín", tâm trạng u buồn ủ ê, cảnh đồng ruộng vắng lặng dưới ánh trăng mờ... Những hình ảnh này cho thấy không khí lạnh bắt đầu tăng lên rõ rệt.
• Trong tiết khí Sương Giáng, do sương mù dày đặc và nhiệt độ hạ thấp, nhiều loài động vật bắt đầu bước vào giai đoạn ngủ đông để thích nghi với mùa đông sắp tới. Đây cũng là tín hiệu báo hiệu mùa đông đang gần kề.

<<< Khám phá thêm: Bài thơ về 24 tiết khí mang đậm nét đẹp dân gian

Bài thơ về các tiết khí mùa đông 

Mùa đông gồm sáu tiết khí nối tiếp nhau từ Lập Đông đến Đại Hàn, ghi dấu bước chuyển lạnh lẽo của trời đất. Trong chuỗi thơ về 24 tiết khí, mùa đông cũng góp mặt với sáu bài thơ riêng biệt. Mỗi bài gợi lên vẻ đẹp trầm lắng và khắc nghiệt của mùa giá rét. Qua đó, thiên nhiên mùa đông hiện lên đầy cảm xúc trong từng vần thơ.

Bài thơ tiết khí Lập Đông

Sương giáng hướng nhân hàn,

Khinh băng lục thủy mạn.

Thiềm tương tiêm ảnh xuất,

Nhạn đới kỷ hàng tàn.

Điền chủng thu tàng liễu,

Y cừu chế tạo khan.

Dã kê đầu thủy nhật,

Hoá thận bất tương nan.

dịch thơ:

Trở lạnh từ Sương giáng,

Mặt ao hồ váng băng.

Trăng gầy như chỉ lụa,

Nhạn lưa thưa cuối mùa.

Lúa trong bồ còn ấm,

Áo cừu may vừa xong.

Gà lôi trốn xuống nước,

Hoá sò trên bãi ròng.

Ý nghĩa bài thơ tiết lập đông và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Lập Đông gợi lên những dấu hiệu đầu đông rõ nét như "mặt hồ bắt đầu phủ lớp băng mỏng" – biểu hiện của khí trời lạnh giá, hay "chim nhạn lác đác bay về phương Nam" – dấu hiệu mùa di cư cuối cùng trong năm.
• Khi tiết lập đông đến, nhiều nơi tổ chức các lễ hội mừng mùa vụ được mùa, thể hiện niềm vui sau những tháng ngày lao động vất vả. Đồng thời, đây cũng là thời điểm con người cần quan tâm hơn đến sức khỏe khi thời tiết trở lạnh một cách rõ rệt.

Bài thơ tiết khí Tiểu Tuyết

Mạc quái hồng vô ảnh,

Như kim tiểu tuyết thì.

Âm dương y thượng hạ,

Hàn thử hỉ phân ly.

Mãn nguyệt quang thiên Hán,

Trường phong hưởng thụ chi.

Hoành cầm đối lục tữ,

Do tự kiểm sầu mi.

dịch thơ:

Mống trời vô tăm tích,

Thế trần Tiểu tuyết sa.

Âm dương lìa hai ngả,

Hàn ôn sầu cách xa.

Trăng rằm cao vằng vặc,

Ngọn bấc dài lê thê.

Nào những đàn với rượu,

Hồn đơn vẫn não nề.

Ý nghĩa bài thơ tiết tiểu tuyết và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Tiểu Tuyết gợi lên hình ảnh "mống trời đã vắng bóng" – biểu tượng cho sự khô lạnh khi không còn mưa và cầu vồng, cùng với "ngọn bấc cháy dài" – biểu trưng cho những ngọn lửa sưởi ấm giữa tiết trời giá lạnh.
• Tiểu Tuyết là thời điểm nhiệt độ tiếp tục giảm sâu, mang lại cảm giác lạnh rõ rệt hơn, thậm chí ở một số vùng bắt đầu có tuyết nhẹ. Đây là dấu hiệu cho thấy mọi người cần chú trọng hơn đến việc giữ ấm và chăm sóc sức khỏe trong giai đoạn chuyển mùa này.

Bài thơ tiết khí Đại Tuyết

Tích âm thành đại tuyết,

Khan xứ loạn phi phi.

Ngọc quản minh hàn dạ,

Phi thư hiểu giáng duy.

Hoàng Chung tuỳ khí cải,

Yến điểu bất minh thì.

Hà hạn thương sinh loại,

Y y tích mộ huy.

dịch thơ:

Tiết âm hàn mưa tuyết,

Phất phới mịt mù bay.

Tiếng sáo vang đêm lạnh,

Phòng văn đèn sách say.

Hoàng Chung khí chuyển luân,

Bặt âm hao chim hạt,

Muôn loài đều như một,

Ngẩn ngơ tiếc ánh chiều.

Ý nghĩa bài thơ tiết đại tuyết và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Đại Tuyết phác họa khung cảnh mùa đông lạnh lẽo qua những hình ảnh như "tiếng sáo vang lên trong đêm vắng", "tuyết rơi trắng xóa khắp nơi", "vạn vật như lặng thinh"... Tất cả gợi nên một không gian tĩnh mịch, đượm buồn của những ngày rét đậm đang bao trùm.
• Khi bước vào tiết Đại Tuyết, nhiệt độ xuống thấp rõ rệt và tuyết có thể rơi dày ở nhiều khu vực. Đây là giai đoạn con người cần đặc biệt chú ý đến việc giữ ấm cơ thể, tăng cường dinh dưỡng và bảo vệ sức khỏe trước cái lạnh khắc nghiệt của mùa đông.

Bài thơ tiết khí Đông Chí

Nhị khí câu sinh xứ,

Chu gia chính lập niên.

Tuế tinh chiêm Bắc cực,

Thuấn nhật chiếu Nam thiên.

Bái khánh triều kim điện,

Hoan ngu liệt ỷ diên.

Vạn bang ca hữu đạo,

Thuỳ cảm động chinh biên?

dịch thơ:

Tiết dương khí sơ sinh,

Nhà Chu khai lịch mới.

Bắc cực rạng Tuế tinh,

Trời Nam hồng vầng nhật.

Sân chầu dâng bài chúc,

Ngàn dặm tiệc sum vầy.

Bốn bể ca chính đạo,

Khỏi nhọc bề binh đao?

Ý nghĩa bài thơ tiết đông chí và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Đông Chí gợi nhắc những dấu mốc quan trọng như “nhà Chu bắt đầu lập lịch” – biểu thị thời điểm chuyển giao năm cũ sang năm mới, hay “ngàn dặm tiệc đoàn viên” – thể hiện không khí sum họp, quây quần trong mỗi gia đình.
• Theo quan niệm truyền thống Á Đông, Đông Chí là một tiết khí đặc biệt, báo hiệu năm cũ sắp qua và năm mới đang tới gần. Vì vậy, nhiều việc trọng đại như cưới hỏi, khánh thành hay khai trương thường được chọn tổ chức sau tiết này để cầu mong may mắn và hanh thông.

Bài thơ tiết khí Tiểu Hàn 

Tiểu hàn liên Đại Lữ,

Hoan thước lũy tân sào.

Thập thực tầm hà khúc,

Hàm tử nhiễu thụ sao.

Sương ưng cận Bắc đạo,

Cẩu trĩ ẩn tùng mao.

Mạc quái nghiêm ngưng thiết,

Xuân đông chính nguyệt giao.

dịch thơ:

Tiểu hàn liền Đại Lữ,

Chim khách bận xây nhà,

Mồi kiếm quanh dòng nước,

Cỏ ngậm vòng ngọn cây.

Nhạn sớm về phương Bắc,

Bờ bụi cưu gọi bầy.

Chớ hiềm cơn cóng lạnh,

Tháng Giêng gần đến nơi.

Ý nghĩa bài thơ tiết tiểu hàn và ứng dụng trong đời sống:  

• Bài thơ về tiết Tiểu Hàn phản ánh những chuyển động của thiên nhiên trong ngày lạnh vừa phải của mùa đông, như hình ảnh "chim khách tất bật làm tổ" – báo hiệu sự chuẩn bị cho năm mới, hay câu "đừng xem thường cơn lạnh" – nhắc nhở con người cảnh giác với cái rét vẫn đang tiếp diễn.
• Tiểu Hàn là giai đoạn thời tiết se lạnh nhưng chưa đến mức khắc nghiệt. Đây cũng là lúc người dân chú trọng đến việc dự trữ thực phẩm và củng cố sinh hoạt gia đình, sẵn sàng ứng phó với đợt giá rét mạnh hơn sẽ đến sau – tiết Đại Hàn.

Bài thơ tiết khí Đại Hàn

Lạp tửu tự doanh tôn,

Kim lô thú thán ôn.

Đại hàn nghi cận hỏa,

Vô sự mạc khai môn.

Đông dữ xuân giao thế,

Tinh chu nguyệt cự tồn?

Minh triêu hoán tân luật,

Mai liễu đãi dương xuân.

dịch thơ:

Rót đầy ly tháng Chạp,

Châm thêm ngọn lửa lò.

Đại hàn bên bếp sưởi,

Đi đâu ngày rét to?

Đông rồi Xuân đắp đổi,

Sao dời năm tháng trôi.

Một sớm âm vận đổi,

Mai liễu báo Xuân ngời.

Ý nghĩa bài thơ tiết đại hàn và ứng dụng trong đời sống:  

• Tiết Đại Hàn đánh dấu thời điểm lạnh giá nhất trong năm, được thể hiện trong bài thơ qua hình ảnh “bên bếp lửa ngày giá buốt – ai nỡ ra đường rét căm”. Những câu thơ gợi lên không khí tĩnh lặng, khắc nghiệt của những ngày đông sâu.
• Theo truyền thống Á Đông, đây là giai đoạn con người cần đặc biệt chú ý giữ ấm và bảo vệ sức khỏe. Việc bổ sung các món ăn có tính nhiệt, như xôi nếp hay các món hầm, được xem là cách hiệu quả để tăng cường thể lực và thích ứng với cái rét đỉnh điểm của mùa đông.

Bài thơ về 24 tiết khí giúp ta hiểu thêm về sự vận động của thiên nhiên và giá trị văn hóa dân gian. Những vần thơ ấy góp phần làm phong phú đời sống tinh thần, gắn kết con người với thiên nhiên, gìn giữ truyền thống dân tộc.