Giêrêmia, một trong những cuốn sách tiên tri vĩ đại của Cựu Ước, là câu chuyện đầy cảm xúc về sứ vụ của tiên tri Giêrêmia, người được Thiên Chúa gọi để cảnh báo dân Giuđa giữa thời kỳ suy tàn. Tóm tắt sách Giêrêmia đưa bạn vào hành trình của “tiên tri khóc lóc,” từ những lời kêu gọi sám hối, biểu tượng như lò gốm và ách gỗ, đến lời hứa về giao ước mới và sự phục hồi sau lưu đày. Dù đối mặt bách hại, cô lập, và nỗi đau, Giêrêmia vẫn trung thành truyền tải lời Thiên Chúa.
Tên sách: Giêrêmia (Tiếng Anh: Book of Jeremiah)
Tác giả: Tương truyền là tiên tri Giêrêmia (Jeremiah), với Barúc, thư ký của ông, ghi chép nhiều phần, theo truyền thống Do Thái và Kitô giáo.
Thể loại: Văn học tôn giáo, tiên tri, lịch sử, sách thánh.
Năm xuất bản: Được viết khoảng cuối thế kỷ 7 đến đầu thế kỷ 6 trước Công Nguyên (khoảng 626-586 TCN), không có năm xuất bản cụ thể vì là văn bản kinh thánh cổ.
Nội dung chính: Giêrêmia ghi lại sứ vụ của tiên tri Giêrêmia, người được Thiên Chúa gọi để cảnh báo dân Giuđa và Giêrusalem về sự phán xét sắp đến do tội lỗi, thờ ngẫu tượng, và bất tuân giao ước. Cuốn sách chứa các lời tiên tri, bài giảng, và câu chuyện cá nhân của Giêrêmia, mô tả sự suy tàn của vương quốc Giuđa, sự phá hủy Giêrusalem, và cuộc lưu đày đến Babylon. Giêrêmia kêu gọi dân chúng sám hối, nhưng thường bị chống đối, bắt bớ, và cô lập. Bên cạnh lời cảnh báo, cuốn sách mang thông điệp hy vọng về sự phục hồi, giao ước mới, và lòng thương xót của Thiên Chúa. Các biểu tượng như “cái ách” hay “lò gốm” làm nổi bật sứ điệp về sự sửa dạy và tái tạo. Cuốn sách là nguồn cảm hứng tâm linh, nhấn mạnh sự trung thành với Thiên Chúa, lòng sám hối, và niềm tin vào sự cứu rỗi giữa nghịch cảnh.
Chương 1 mở đầu với việc Thiên Chúa gọi Giêrêmia, một thanh niên từ Anathốt thuộc chi tộc Benjamin, làm tiên tri vào khoảng năm 626 TCN, dưới triều vua Giôsia của Giuđa. Giêrêmia ban đầu do dự, cảm thấy mình trẻ và không đủ khả năng, nhưng Thiên Chúa khẳng định đã chọn ông từ trong lòng mẹ và sẽ đặt lời Ngài vào miệng ông.
Thiên Chúa trao sứ mệnh cảnh báo dân Giuđa và các dân tộc về sự phán xét, nhưng cũng hứa bảo vệ ông. Hai thị kiến – cành hạnh và nồi sôi – tượng trưng cho sự can thiệp nhanh chóng của Thiên Chúa và tai họa từ phương Bắc (Babylon). Ví dụ, ơn gọi của Giêrêmia giống như một nhân viên trẻ được giao nhiệm vụ lớn, dù thiếu tự tin nhưng được lãnh đạo hứa hỗ trợ.
Các chương 2–4 chứa lời Thiên Chúa qua Giêrêmia, khiển trách dân Giuđa vì phản bội giao ước, so sánh họ như một người vợ bất trung rời bỏ chồng để thờ ngẫu tượng. Giêrêmia mô tả sự suy đồi đạo đức, bất công xã hội, và sự phụ thuộc vào các thần giả như Baal. Ông cảnh báo rằng nếu không sám hối, Giuđa sẽ đối mặt với tai họa, như sự xâm lược từ phương Bắc.
Tuy nhiên, Thiên Chúa vẫn kêu gọi dân chúng trở về với lòng thương xót, hứa tha thứ nếu họ từ bỏ tội lỗi. Chương 4 miêu tả hình ảnh chiến tranh sắp đến, với quân thù như “sư tử” và “gió bão.” Ví dụ, lời cảnh báo của Giêrêmia giống như một cố vấn kêu gọi một công ty sửa đổi trước khi phá sản.
Chương 5 và 6 tiếp tục mô tả sự suy đồi của Giuđa, từ dân chúng đến các lãnh đạo, không ai tìm kiếm sự thật hay công lý. Giêrêmia đi khắp Giêrusalem nhưng chỉ thấy dối trá và bất trung.
Thiên Chúa tuyên bố sẽ trừng phạt Giuđa bằng quân thù từ phương Bắc, được mô tả như “đám mây lớn” và “chim kền kền.” Giêrêmia than thở về sự cứng lòng của dân, dù ông liên tục kêu gọi họ sửa đổi. Thiên Chúa cảnh báo rằng đất đai sẽ hoang vu nếu họ không quay về. Ví dụ, sự cứng lòng của dân Giuđa giống như một cộng đồng bỏ qua cảnh báo thiên tai dù dấu hiệu rõ ràng.
Chương 7 và 8 ghi lại bài giảng nổi tiếng của Giêrêmia tại cổng Đền Thờ, khiển trách dân Giuđa vì ỷ lại vào Đền Thờ như “bùa hộ mệnh” mà không sống công chính. Họ thờ ngẫu tượng, áp bức người nghèo, nhưng vẫn nghĩ Thiên Chúa sẽ bảo vệ.
Giêrêmia cảnh báo rằng Đền Thờ sẽ bị phá hủy, như Shilô trước đây, nếu họ không cải thiện. Chương 8 mô tả nỗi đau của Giêrêmia trước sự suy đồi, ví dân chúng như những người “không biết xấu hổ.” Thiên Chúa tuyên bố phán xét không thể tránh khỏi. Ví dụ, bài giảng của Giêrêmia giống như một nhà hoạt động công khai chỉ trích một tổ chức đạo đức giả.
Chương 9 và 10 bày tỏ nỗi đau sâu sắc của Giêrêmia trước tội lỗi của dân, được gọi là “tiên tri khóc lóc.” Ông than thở rằng dân chúng nói dối, lừa gạt, và thờ ngẫu tượng, khiến đất đai điêu tàn. Giêrêmia cầu xin Thiên Chúa sửa dạy nhưng không hủy diệt hoàn toàn.
Chương 10 so sánh sự vô nghĩa của các ngẫu tượng với quyền năng của Thiên Chúa, Đấng tạo dựng vũ trụ. Giêrêmia cầu nguyện cho dân và xin Chúa bảo vệ ông khỏi kẻ thù. Ví dụ, nỗi đau của Giêrêmia giống như một nhà lãnh đạo đau lòng khi đội nhóm đi sai đường nhưng vẫn hy vọng cải thiện.
Chương 11 và 12 mô tả việc dân Giuđa phá vỡ giao ước với Thiên Chúa, tiếp tục thờ ngẫu tượng và bất tuân. Giêrêmia cảnh báo rằng cả Giuđa lẫn Israel sẽ bị trừng phạt. Ông đối mặt sự chống đối từ chính người dân Anathốt, quê hương mình, âm mưu giết ông.
Giêrêmia cầu xin Thiên Chúa phán xét kẻ thù, nhưng cũng thắc mắc tại sao kẻ ác vẫn thịnh vượng. Thiên Chúa trả lời rằng ông sẽ đối mặt thử thách lớn hơn, nhưng Ngài sẽ bảo vệ. Ví dụ, sự chống đối ở Anathốt giống như một nhà cải cách bị chính cộng đồng của mình quay lưng.
>>> Tóm tắt sách Công Vụ Các Sứ Đồ
Chương 13 sử dụng biểu tượng dây lưng để minh họa sự suy đồi của Giuđa. Thiên Chúa bảo Giêrêmia mua một dây lưng, mặc nó, rồi chôn gần sông Euphrates. Khi đào lên, dây lưng đã hư hỏng, tượng trưng cho Giuđa – từng quý giá nhưng trở nên vô dụng vì kiêu ngạo và tội lỗi. Giêrêmia cảnh báo về sự lưu đày đến Babylon, mô tả dân chúng như “vò rượu” sẽ bị đập tan. Ví dụ, dây lưng hư hỏng giống như một sản phẩm chất lượng cao bị bỏ quên và mất giá trị.
Chương 14 và 15 mô tả một trận hạn hán nghiêm trọng, biểu tượng cho sự phán xét của Thiên Chúa. Dân chúng cầu xin, nhưng Giêrêmia tiết lộ rằng các tiên tri giả đã lừa họ bằng lời hứa hòa bình sai lầm.
Thiên Chúa tuyên bố không chấp nhận lời cầu xin vì tội lỗi quá lớn, ngay cả Môsê hay Samuel cũng không thể cứu. Giêrêmia than thở về sứ vụ đau đớn của mình, nhưng Thiên Chúa hứa bảo vệ ông nếu ông tiếp tục trung thành. Ví dụ, hạn hán giống như một khủng hoảng kinh tế, phơi bày sự yếu kém của một xã hội.
Chương 16 và 17 ghi lại các lệnh đặc biệt cho Giêrêmia: không kết hôn, không dự tiệc vui hay tang lễ, để minh họa rằng Giuđa sắp đối mặt với tai họa khiến các nghi thức xã hội chấm dứt. Giêrêmia cảnh báo về sự lưu đày, nhưng cũng mang lời hứa rằng Thiên Chúa sẽ đưa dân trở về nếu họ sám hối.
Chương 17 nhấn mạnh tầm quan trọng của ngày Sabát và nguyền rủa những ai tin cậy con người thay vì Thiên Chúa. Ví dụ, lệnh cấm kết hôn giống như một nhà hoạt động từ bỏ đời sống cá nhân để tập trung vào sứ mệnh.
Chương 18 và 19 sử dụng hình ảnh lò gốm để minh họa quyền năng của Thiên Chúa trong việc định hình dân Ngài, như thợ gốm uốn nắn đất sét. Nếu dân sám hối, Thiên Chúa sẽ tha thứ; nếu không, Ngài sẽ phá hủy. Giêrêmia mua một bình gốm, đập vỡ trước các trưởng lão để cảnh báo Giêrusalem sẽ bị hủy diệt vì thờ ngẫu tượng. Hành động này khiến ông bị chống đối dữ dội. Ví dụ, bình gốm vỡ giống như một cảnh báo công khai về sự sụp đổ của một tổ chức nếu không thay đổi.
Chương 20 mô tả Giêrêmia bị Pashkhur, một tư tế, đánh đập và giam vì tiên tri về sự hủy diệt. Giêrêmia đáp lại bằng lời tiên tri rằng Pashkhur và gia đình sẽ bị lưu đày. Ông bày tỏ nỗi đau sâu sắc, cảm thấy bị ép buộc phải nói lời Thiên Chúa dù điều đó mang lại khổ đau và chế nhạo. Giêrêmia nguyền rủa ngày sinh của mình nhưng vẫn tin cậy Thiên Chúa. Ví dụ, sự than thở của Giêrêmia giống như một nhà hoạt động xã hội kiệt sức nhưng không bỏ cuộc.
Chương 21 và 22 ghi lại lời Giêrêmia chống lại các vua Giuđa, như Xêđêkia, vì bất công và bất trung. Ông tiên tri rằng Giêrusalem sẽ bị Babylon phá hủy, và Xêđêkia sẽ bị bắt. Giêrêmia cũng khiển trách các vua trước đó, như Salum, Giêhôgiakim, và Cônia, vì không làm tròn trách nhiệm. Ông kêu gọi các vua thực thi công lý, nếu không, triều đại họ sẽ sụp đổ. Ví dụ, lời cảnh báo của Giêrêmia giống như một cố vấn kêu gọi lãnh đạo sửa đổi chính sách trước khi mất quyền lực.
Chương 23 khiển trách các “mục tử giả” – các lãnh đạo tôn giáo và chính trị – vì dẫn dắt dân lạc lối. Giêrêmia loan báo rằng Thiên Chúa sẽ quy tụ dân Ngài và sai một “Chồi Công Chính” (Đấng Mêsia). Chương 24 kể về thị kiến hai giỏ vả: một giỏ vả tốt tượng trưng cho dân lưu đày sẽ được phục hồi, giỏ vả xấu đại diện cho Xêđêkia và dân chúng ở lại sẽ bị hủy diệt. Ví dụ, hai giỏ vả giống như một báo cáo đánh giá hai nhóm nhân viên – một nhóm đáng tin, nhóm kia thất bại.
Chương 25 tóm tắt 23 năm sứ vụ của Giêrêmia, cảnh báo rằng Giuđa sẽ bị lưu đày 70 năm vì không nghe lời Thiên Chúa. Ông cũng tiên tri rằng Babylon và các dân tộc sẽ bị phán xét. Chương 26 mô tả Giêrêmia bị đe dọa tử hình sau khi giảng tại Đền Thờ về sự hủy diệt của Giêrusalem. Một số lãnh đạo bảo vệ ông, viện dẫn tiền lệ của tiên tri Mikha, giúp ông thoát chết. Ví dụ, phiên xét xử Giêrêmia giống như một nhà báo bị đe dọa vì tiết lộ sự thật.
Chương 27 và 28 mô tả Giêrêmia mang một ách gỗ trên cổ, theo lệnh Thiên Chúa, để cảnh báo Giuđa và các dân láng giềng rằng họ phải phục tùng vua Babylon, Nabukôđônôsor, kẻ được Thiên Chúa chọn làm công cụ phán xét. Giêrêmia khuyên vua Xêđêkia không chống lại Babylon để tránh hủy diệt.
Tuy nhiên, tiên tri giả Khanania công khai thách thức, tuyên bố Babylon sẽ sụp đổ trong hai năm và đập gãy ách gỗ của Giêrêmia. Giêrêmia đáp lại rằng Khanania sẽ chết vì nói dối, và quả nhiên, Khanania qua đời cùng năm đó. Ví dụ, cuộc đối đầu với Khanania giống như một nhà phân tích dự báo chính xác bị một đồng nghiệp đưa ra thông tin sai lệch để gây hoang mang.
Chương 29 ghi lại lá thư Giêrêmia gửi dân Giuđa bị lưu đày ở Babylon sau đợt lưu đày đầu tiên (597 TCN). Ông khuyên họ xây nhà, lập gia đình, và cầu nguyện cho sự thịnh vượng của Babylon, vì họ sẽ ở đó 70 năm. Giêrêmia cảnh báo không nghe các tiên tri giả hứa giải phóng sớm, đồng thời tiên tri rằng Thiên Chúa sẽ đưa dân trở về khi thời gian hoàn tất.
Ông cũng lên án hai tiên tri giả ở Babylon, Akháp và Xêđêkia, vì lừa dối dân chúng. Ví dụ, lá thư của Giêrêmia giống như một nhà lãnh đạo gửi hướng dẫn cho nhân viên ở chi nhánh xa, kêu gọi họ thích nghi và kiên nhẫn.
Chương 30 và 31 là đỉnh cao của hy vọng trong Giêrêmia, với lời hứa rằng Thiên Chúa sẽ phục hồi Israel và Giuđa, đưa họ trở về từ lưu đày. Giêrêmia loan báo một thời kỳ hòa bình, nơi Thiên Chúa sẽ chữa lành vết thương của dân Ngài.
Chương 31 nổi bật với khái niệm “giao ước mới,” trong đó Thiên Chúa sẽ ghi luật Ngài vào lòng dân chúng, tha thứ tội lỗi, và thiết lập mối quan hệ bền vững. Hình ảnh “người nữ ôm lấy người nam” và “Rama khóc than” biểu tượng cho niềm vui và sự mất mát được chữa lành. Ví dụ, giao ước mới giống như một công ty tái cấu trúc với văn hóa mới, gắn kết nhân viên bằng giá trị nội tại.
Chương 32 kể về việc Giêrêmia, khi bị giam trong cung vua Xêđêkia, mua một cánh đồng ở Anathốt theo lệnh Thiên Chúa, như biểu tượng rằng dân Giuđa sẽ trở về và tái lập đất đai. Hành động này diễn ra giữa lúc Babylon bao vây Giêrusalem, thể hiện niềm tin vào tương lai. Giêrêmia cầu nguyện, ngợi ca quyền năng Thiên Chúa, và nhận lời khẳng định rằng Ngài sẽ phục hồi Israel.
Chương 33 tiếp tục với lời hứa về một vua công chính từ dòng Đavít và sự thịnh vượng của Giêrusalem. Ví dụ, việc mua ruộng giống như một nhà đầu tư mua cổ phiếu trong lúc khủng hoảng, tin tưởng vào sự phục hồi.
Chương 34 mô tả vua Xêđêkia hứa thả nô lệ theo luật Môsê nhưng sau đó phản bội, bắt họ lại. Giêrêmia cảnh báo rằng hành động này sẽ khiến Giêrusalem bị phá hủy. Chương 35 kể về dân Rêkhab, một bộ tộc giữ lời thề không uống rượu và sống du mục, được Giêrêmia dùng làm tấm gương về sự vâng phục, trái ngược với sự bất trung của Giuđa.
Thiên Chúa hứa thưởng cho dân Rêkhab vì lòng trung thành. Ví dụ, dân Rêkhab giống như một nhóm nhân viên tuân thủ quy tắc công ty, trong khi Giuđa như những người vi phạm cam kết.
Chương 36 kể về việc Giêrêmia, theo lệnh Thiên Chúa, viết một cuộn sách chứa các lời tiên tri, được Barúc đọc tại Đền Thờ. Vua Giêhôgiakim, thay vì sám hối, đốt cuộn sách từng mảnh, thể hiện sự khinh miệt. Giêrêmia được lệnh viết lại cuộn sách với lời nguyền rủa thêm cho Giêhôgiakim. Hành động này cho thấy sự cứng lòng của vua và sự kiên trì của Giêrêmia trong việc truyền tải lời Chúa. Ví dụ, việc đốt cuộn sách giống như một lãnh đạo phá hủy báo cáo quan trọng vì không muốn đối mặt sự thật.
Chương 37 và 38 mô tả Giêrêmia bị giam nhiều lần vì tiên tri rằng Babylon sẽ đánh bại Giuđa. Vua Xêđêkia bí mật hỏi ý Giêrêmia, nhưng không nghe lời khuyên đầu hàng Babylon để tránh hủy diệt. Các quan chức cáo buộc Giêrêmia phản quốc, ném ông vào bể cạn, nhưng ông được viên thái giám Êbét-Mêléc cứu. Giêrêmia tiếp tục kêu gọi Xêđêkia sám hối, nhưng vua do dự. Ví dụ, sự giam cầm của Giêrêmia giống như một nhà báo bị bắt vì công bố sự thật trong chế độ độc tài.
Chương 39 ghi lại sự sụp đổ của Giêrusalem vào năm 587 TCN. Babylon phá thành, thiêu hủy Đền Thờ, và bắt Xêđêkia. Vua bị mù và lưu đày sau khi chứng kiến con cái bị giết. Giêrêmia được người Babylon thả và giao cho Ghedalia, thống đốc mới.
Chương 40–41 kể về Ghedalia quản lý dân còn lại, nhưng ông bị Ishmael, một kẻ phản bội, ám sát. Ishmael giết nhiều người và chạy trốn, gây hỗn loạn. Ví dụ, vụ ám sát Ghedalia giống như một cuộc đảo chính phá hoại nỗ lực tái thiết sau chiến tranh.
Chương 42–44 mô tả dân chúng còn lại, dẫn đầu bởi Giôkhanan, xin Giêrêmia cầu hỏi Thiên Chúa xem họ nên ở lại Giuđa hay chạy sang Ai Cập. Giêrêmia truyền lời Chúa rằng họ phải ở lại để được bảo vệ, nhưng nếu sang Ai Cập, họ sẽ bị hủy diệt. Dân chúng không nghe, buộc Giêrêmia và Barúc cùng sang Ai Cập.
Tại đó, Giêrêmia cảnh báo họ ngừng thờ “Nữ Vương Trời” (ngẫu tượng), nhưng dân chúng từ chối, cho rằng ngẫu tượng mang lại thịnh vượng. Giêrêmia tiên tri rằng Ai Cập sẽ bị Babylon chinh phục. Ví dụ, sự bất tuân này giống như một nhóm từ chối kế hoạch cứu trợ để chạy theo giải pháp sai lầm.
Chương 45 là một lời ngắn gửi Barúc, thư ký của Giêrêmia, người than thở vì đau khổ khi phục vụ tiên tri. Thiên Chúa hứa bảo vệ Barúc, dù ông sẽ đối mặt thử thách trong thời kỳ hỗn loạn. Chương này như một ghi nhận sự trung thành của Barúc giữa cơn bão phán xét. Ví dụ, lời hứa cho Barúc giống như một lãnh đạo an ủi nhân viên tận tụy trong dự án khó khăn.
Chương 46–49 chứa các lời tiên tri chống lại các dân tộc láng giềng: Ai Cập, Philistia, Môáp, Ammon, Êđôm, Damascus, Kêđar, và Êlam. Giêrêmia tuyên bố rằng Thiên Chúa sẽ phán xét các dân này vì kiêu ngạo, bất công, và chống lại dân Ngài. Ai Cập sẽ bị Nabukôđônôsor đánh bại, Môáp bị hủy diệt vì tự cao, và Êđôm mất đất đai. Tuy nhiên, một số dân được hứa sẽ phục hồi. Ví dụ, các lời tiên tri này giống như một nhà phân tích quốc tế dự báo sự suy yếu của các cường quốc vì chính sách sai lầm.
Chương 50 và 51 tiên tri rằng Babylon, dù là công cụ phán xét của Thiên Chúa, sẽ bị hủy diệt vì kiêu ngạo và tàn bạo. Giêrêmia mô tả Babylon bị các dân phương Bắc (Media) tấn công, thành phố trở thành hoang vu. Ông kêu gọi dân Israel rời Babylon trước khi nó sụp đổ. Giêrêmia gửi lời tiên tri này đến Babylon qua Sơraya, ra lệnh ném cuộn sách xuống sông Euphrates, tượng trưng cho sự hủy diệt. Ví dụ, sự sụp đổ của Babylon giống như một đế chế kinh tế sụp đổ vì tham nhũng.
>>> Tham khảo thêm: Tóm tắt sách giáo lý hội thánh công giáo
Chương 52 tóm tắt sự sụp đổ của Giêrusalem, lặp lại các sự kiện trong chương 39 nhưng chi tiết hơn. Babylon bao vây thành, Xêđêkia bị bắt, mù mắt, và lưu đày. Đền Thờ, cung điện, và tường thành bị phá hủy, dân chúng bị đưa đến Babylon. Tuy nhiên, chương kết thúc với ghi chú hy vọng: vua Giêhôgiakin, bị lưu đày trước đó, được vua Babylon đối xử tử tế, gợi ý về sự phục hồi tương lai. Ví dụ, số phận Giêrusalem giống như một công ty phá sản, nhưng một nhân viên cũ được phục hồi danh dự.
------------------------------------------------------------------HẾT----------------------------------------------------------------------------
Tóm tắt sách Giêrêmia không chỉ kể lại lịch sử mà còn là lời kêu gọi mỗi người – sinh viên, doanh nhân, hay bất kỳ ai – sống công chính, kiên trì qua nghịch cảnh, và nắm lấy hy vọng giữa tuyệt vọng. Với thông điệp vượt thời gian, cuốn sách mời gọi chúng ta suy ngẫm về trách nhiệm tâm linh và tiếp tục hành trình đức tin trong thế giới hôm nay.
Address: 15/16B Đ. Quang Trung, Phường 8, Gò Vấp, Hồ Chí Minh, Vietnam
Phone: 0349150552
E-Mail: contact@susach.edu.vn